Το άρθ. 9 Συντ. κατοχυρώνει το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του προσώπου, ρύθμιση η οποία αποτελεί θεμέλιο του φιλελεύθερου κράτους δικαίου. Συγκροτητικό στοιχείο της ιδιωτικότητας είναι το άσυλο της κατοικίας, η οποία ερμηνεύεται διασταλτικά ώστε να περιλαμβάνει κάθε περίκλειστο χώρο, στον οποίο δεν είναι ελεύθερη η πρόσβαση στον καθένα δίχως τη συναίνεση του προσώπου που διαμένει (ιδιοκτήτη, νομέα ή κατόχου).
Σύμφωνα με το άρθ. 9 παρ. 1 εδ. β΄ Συντ., «καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας». Για λόγους τήρησης της αρχής της αναλογικότητας κατά την επέμβαση στο δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, καθώς και για λόγους προστασίας των προσωπικών δεδομένων (9Α Συντ.), απαγορεύεται η προληπτική παρακολούθηση οικίας με χρήση ηλεκτρονικών μέσων.
Κατ’ οίκον έρευνα, κατά τη διατύπωση του άρθ. 253 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, δύναται να λάβει χώρα α) αν διεξάγεται ανάκριση για κακούργημα ή πλημμέλημα, β) όταν μπορεί βάσιμα να υποτεθεί ότι η βεβαίωση του εγκλήματος, η αποκάλυψη ή η σύλληψη των δραστών ή τέλος γ) η βεβαίωση ή η αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί ή να διευκολυνθεί μόνο με αυτήν.
Real Politik
Ιδίως για τη νυχτερινή έρευνα σε κατοικία (από τις 8 το βράδυ έως τις 6 το πρωί), οι εγγυήσεις προστασίας του οικιακού ασύλου είναι ακόμα αυστηρότερες. Αυτή επιτρέπεται, κατά το άρθ. 254 ΚΠΔ, να διενεργηθεί μόνο από εισαγγελέα, ανακριτή, ειρηνοδίκες ή πταισματοδίκες και, αν αυτοί δεν υπάρχουν ή κωλύονται, στους αξιωματικούς της χωροφυλακής και της αστυνομίας πόλεων στις περιοριστικά απαριθμούμενες περιπτώσεις:
α) αν πρόκειται να συλληφθεί πρόσωπο που διώκεται νόμιμα·
β) αν κάποιος συλλαμβάνεται επ' αυτοφώρω να διαπράττει μέσα στην κατοικία κακούργημα ή πλημμέλημα·
γ) αν γίνεται συγκέντρωση σε κατοικία όπου παίζονται κατ' επάγγελμα τυχερά παιχνίδια ή η κατοικία χρησιμοποιείται ως τόπος κατ' επάγγελμα ακολασίας·
δ) αν πρόκειται για χώρους που είναι σ' όλους προσιτοί τη νύχτα.
Στην επίμαχη περίπτωση του εορταστικού ρεβεγιόν, συντρέχει πεδίο εφαρμογής της υποπερίπτωσης β΄, καθώς πρόκειται για πλημμεληματικού χαρακτήρα πράξη (άρθ. 285 ΠΚ-παραβίαση μέτρων που έχει διατάξει ο νόμος ή η αρμόδια αρχή για να αποτραπεί η εισβολή ή η διάδοση μιας μεταδοτικής ασθένειας), η οποία πληροί τα χαρακτηριστικά του αυτόφωρου εγκλήματος (άρθ. 242 ΚΠΔ), δηλαδή ο ένοικος «καταλαμβάνεται την ώρα που τελεί την πράξη» ή «συλλαμβάνεται σε χρόνο πολύ κοντινό στην αξιόποινη πράξη».
Επιπροσθέτως, σύμφωνα με το άρθ. 255 ΚΠΔ, η αρμόδια αρχή οφείλει να δώσει ατελώς στον ένοικο της κατοικίας αντίγραφο της έκθεσης για έρευνα. Κατά το άρθ. 256 ΚΠΔ, «στις έρευνες των κατοικιών πρέπει να αποφεύγεται με επιμέλεια κάθε περιττή δημοσιότητα και κάθε ενόχληση των ενοίκων που δεν είναι απόλυτα αναγκαία· πρέπει επίσης να καταβάλλεται μέριμνα για τη διαφύλαξη της υπόληψης και των ατομικών μυστικών που δεν έχουν σχέση με την πράξη της κατηγορίας, καθώς και να διεξάγεται η ενέργεια με κάθε ευπρέπεια και κοσμιότητα»
Συμπερασματικά, το Σύνταγμα και οι οικείες διατάξεις της ποινικής νομοθεσίας θέτουν αυστηρές διαδικαστικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις για την κατ’ εξαίρεση είσοδο σε κατοικία για λόγους διακρίβωσης της τέλεσης αξιόποινης πράξης. Συνεπώς, η προτροπή «γυμνής ισχύος» του πολιτικά υπεύθυνου Υπουργού Προστασίας του Πολίτη να σφραγιστούν τα σπίτια προσιδιάζει περισσότερο σε Λεβιάθαν και Πανοπτικόν παρά σε κράτος δικαίου. Η κατ’ οίκον έρευνα, λοιπόν, οφείλει να λάβει χώρα με τις ανωτέρω εγγυήσεις και να αποτελεί το έσχατο μέσο έννομου καταναγκασμού, διαφορετικά συντρέχει κλασική περίπτωση κατάχρησης εξουσίας, η οποία διώκεται ποινικά και, επιπλέον, γεννά υποχρέωση πλήρους αποζημίωσης του παθόντος ενοίκου (άρθ. 9 παρ. 2 Συντ.).
του Θωμά Ψήμμα
ΔΝ Φιλοσοφίας του Δικαίου Νομικής Σχολής ΑΠΘ
